2886 sayılı Kanununa istinaden yapılan ihalelerde ön mali kontrol yapılabilir mi?

İç Kontrol ve Ön Malî Kontrole İlişkin Usul ve Esasların 10'uncu maddesine göre "Ön malî kontrolün kapsamı" şu şekildedir.

"Ön malî kontrol görevi, idarelerin yönetim sorumluluğu çerçevesinde, harcama birimleri ve malî hizmetler birimi tarafından yerine getirilir.

Ön malî kontrol, harcama birimleri tarafından yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrollerden oluşur. Malî hizmetler birimi tarafından yapılacak ön malî kontrol, Usul ve Esaslarda belirtilen kontroller ile idarelerce yapılacak düzenlemeler çerçevesinde bu birim tarafından yapılması öngörülen kontrollerden meydana gelir.

Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin malî karar ve işlemler, harcama birimleri ve malî hizmetler birimi tarafından idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama veya finansman programları, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer malî mevzuat hükümlerine uygunluk yönlerinden kontrol edilir. Malî karar ve işlemler harcama birimleri tarafından kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması açısından da kontrol edilir."

Usul ve Esasların Malî Hizmetler  beşinci bölümünde ise Mali Hizmetler Biriminin Ön Malî Kontrolüne Tâbi Malî Karar ve İşlemlerin hangileri olduğu sayılmıştır.

Ön mali kontrole tabi karar ve işlemler arasında “Taahhüt evrakı ve sözleşme tasarıları” yer almakta olup bu 17’nci maddede “İdarelerin, ihale kanunlarına tâbi olsun veya olmasın, harcamayı gerektirecek taahhüt evrakı ve sözleşme tasarılarından tutarı mal ve hizmet alımları için bir milyon Yeni Türk Lirasını, yapım işleri için ikimilyon Yeni Türk Lirasını aşanlar kontrole tâbidir. Bu tutarlara katma değer vergisi dahil değildir.” Denilmiş ancak devamında harcamaya ilişkin taahhütlerden bahsetmiş olup gelir getirici taahhütlere değinilmemiştir. (Sözleşmeye göre iki tarafın birbirlerine karşı edimleri burada taahhüt olarak değerlendirilemez)

Mezkur Usul ve Esasların 27’nci maddesinde “Usul ve Esaslarda belirlenen malî karar ve işlemlerin dışında kalan malî karar ve işlemlerin de aynı şekilde malî hizmetler birimine kontrol ettirilmesine yönelik düzenleme yapılabilir. Bu konuda yapılacak düzenlemeler üst yöneticinin onayıyla yürürlüğe konulur. Bu düzenlemelerde, malî hizmetler biriminin ön malî kontrolüne tâbi tutulacak malî karar ve işlemler, riskli alanlar dikkate alınmak suretiyle tür, tutar ve konu itibarıyla belirlenir ve yılda bir kez değerlendirilir.

İç kontrol ve ön malî kontrole ilişkin olarak yapılan düzenlemeler, üst yöneticinin onayını izleyen on işgünü içinde Bakanlığa bildirilir.” Denilmektedir.

Yukarıdaki mevzuat kapsamında ön mali kontrolün kapsamı Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin malî karar ve işlemler olsa da ön mali kontrole tabi karar ve işlemler harcama odaklı şekilde belirlenmiştir. Ancak üst yöneticinin onayı ile ön mali kontrole tabi olmayan işlemler de ön mali kontrole tabi tutulabilir. Bunun da idarece çıkartılan yönerge veya buna benzer bir düzenleme ile yapılması gerekmektedir.

Sonuç olarak ön mali kontrol Usul ve esaslarda belirtilen karar ve işlemler için yapılabilir ancak üst yöneticinin onayıyla diğer işlemler de ön mali kontrole tabi tutulabilir.

Bu anlamda 2886 sayılı Kanuna göre gelir getirici olan ve son aşamada encümen kararı alınarak onaylanan ihalelerin ön mali kontrole tabi tutulması için ön mali kontrole tabi tutulacak olan diğer karar ve işlemlerin tür, tutar ve konu itibariyle belirlenmesi ve belediyeler için belediye başkanının onayının alınması gerektiği değerlendirilmektedir.